Şəhla Cəlilzadə: "Bu problemin birdəfəlik həlli yaxın gələcəkdə mümkün görünmür”

Sosial Tədqiqatlar Mərkəzinin əməkdaşı, beynəlxalq münasibətlər üzrə şərhçi Şəhla Cəlilzadə minalarla bağlı apardığı ümumi araşdırma olduqca maraqlıdır: "Mina bütün digər silahlarla müqayisədə ən uzunmüddətli təsirə malik silahlardan hesab edilir. Belə ki, hətta müharibə bitdikdən 50 il sonra torpaq altında basdırılan minaların aktiv qaldığı və illər sonra təsadüfi üstünə basma nəticəsində partlayaraq insan tələfatına səbəb olduğu bilinməkdədir. Bu gün dünyanın 64 ölkəsi mina təhlükəsi ilə üz-üzə olsa da, bu problemin birdəfəlik həlli yaxın gələcəkdə mümkün görünmür. UNICEF-in məlumatına görə, 1975-ci ildən bəri dünyada 1 milyondan çox insan minaya düşərək həlak olmuş, hazırda da hər ay 800 nəfərin minaya düşmə nəticəsində həyatını itirdiyi təsbit edilmişdir. Dünyanın ən çox minalanmış əraziləri olaraq Əfqanıstan, Anqola və Kamboca göstərilə bilər. Bu günədək Bosniya və Herseqovina Avropanın ən çox minalanmış torpaqlarından hesab edilirdi, artıq bu sıraya Rusiyanın 2022-ci ilin 24 fevralında başlatdığı və hələ də davam edən müharibə nəticəsində Ukrayna da qoşuldu. Ermənistan-Azərbaycan arasında yaşanan I və II Qarabağ müharibələri nəticəsində son 30 ildə burada torpağa ağacdan çox mina basdırılıb. Burada yüz minlərlə minadan söhbət gedir. Xüsusilə torpaqlarımızın işğaldan azad edilməsindən sonra bölgəyə səfər edən mülki şəxslər, bölgədə yenidənqurma işlərində iştirak edən işçilər, o cümlədən rəsmi səfər edən jurnalistlər (Sirac Abışov və Məhərrəm İbrahimov) və bölgədə olan hərbçilər, kimliyindən asılı olmayaraq bu minalardan sığortalanmayıblar. Ümumilikdə 1-ci Qarabağ müharibəsindən sonra Azərbaycanda 600 nəfər mülki şəxs minaya düşərək həlak olub, 2400 nəfərdən çox insan isə yaralanıb. II Qarabağ müharibəsinin üçtərəfli bəyanat ilə başa çatdığı 10 noyabr 2020 tarixindən günümüzədək (23 fevral 2022-ci il tarixinə olan ən son məlumata görə) sülhməramlılar, hərbçilər və dinc sakinlər daxil olmaqla ümumilikdə 100-dən çox şəxs minaya düşmüş, onlardan 85 nəfəri mülki şəxs olmuşdur ki, bu da 30 nəfər mülki şəxsin həyatını itirməsinə səbəb olmuşdur. Ümumiyyətlə torpaqların minalardan təmizlənməsi olduqca çətin və vaxt aparan bir prosesdir. Bu, çox yavaş və bahalı proses olsa da, mümkünsüz də deyil. Məsələn, Mozambikin minalardan təmizlənməsi 22 il vaxt aparmışsa da, 2015-ci ildə proses tamamən başa çatmış və ölkə minalardan azad elan olunmuşdur. 2020-ci ildə Çili (21 illik çalışmalardan sonra) və Birləşmiş Krallıq (40 illik çalışmalardan sonra daha öncə müharibə gedən Folkland adalarının) minalardan tamamilə azad olduqlarını elan etmişlər.

Azərbaycan tərəfi II Qarabağ müharibəsinin başa çatmasından sonra dəfələrlə Ermənistana sülh çağırışları etmiş, konstruktiv qarşılıqlı münasibətlərin bərpasına dəvət etmişdir. Danışıqlar çərçivəsində Ermənistandan mina xəritələrinin Azərbaycan tərəfinə verilməsi tələb olunsa da, Ermənistandan verilən xəritələr cəmi 25% dəqiqliyə malik olub. Az və ya çox zaman və məbləğ xərclənəcəyindən asılı olmayaraq, əvvəl-axır Azərbaycan öz torpaqlarını işğaldan azad etdiyi kimi, minalardan da azad edəcək. Lakin bu prosesdə Ermənistanın minalanmış ərazilərin dəqiq xəritəsini təqdim etməklə verə biləcəyi töhfəsi onun özü üçün də, Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərinin bərpası üçün də faydalı olacaq. Bölgənin minalardan təmizlənməsi məcburi köçkünlərin öz yurd-yuvalarına daha tez qayıtması, regionun iqtisadi olaraq daha tez canlanması, Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərinin inkişafı, həmçinin bütün Cənubi Qafqaz regionu üçün yeni iqtisadi və siyasi əməkdaşlıq imkanlarının yaranmasına gətirib çıxara bilər. Odur ki, Ermənistanı revanşa deyil, sülhə köklənməyə, destruktiv deyil konstruktiv mövqe tutmağa, özləri də daxil olmaqla bütün regionun inkişafını ləngitməməyə çağırırıq".

Cavanşir ABBASLI,

"Yeni Müsavat”