Şəhla Cəlilzadə

Sosial Tədqiqatlar Mərkəzinin əməkdaşı, beynəlxalq münasibətlər üzrə şərhçi Şəhla Cəlilzadə çox önəmli məsələlərə aydınlıq gətirdi: "Özbəkistan Mərkəzi Asiyada Rusiyaya ”kafa tutan" yeganə ölkədir və məhz burada 2001-2005-ci illərdə ABŞ-ın hərbi hava  bazası yerləşib. Məhz bundan az öncə (1999-da) Özbəkistan Rusiyanın rəhbərlik etdiyi hərbi təşkilat olan KTMT-də üzvlükdən imtina etmiş və GUAM-a qatılmışdı. Lakin Rusiyanın təzyiqi ilə Özbəkistan hökuməti 2005-ci ildə GUAM-ı tərk etmiş, ABŞ hərbi bazasının fəaliyyətini dondurmuş və təkrar 2006-dan etibarən KTMT-yə üzv olmuşdu. Lakin bildiyimiz kimi, Özbəkistan və Qırğızıstan arasında sərhəd, su və bir sıra digər məsələlərlə bağlı mövcud olan regional qarşıdurmada Rusiya qırğızlara dəstək verir və hətta Qırğızıstanın cənubunda hərbi baza da yaratmışdır. Təsadüfi deyil ki, qırğızlar və özbəklər arasında milli zəmində dava da məhz SSRİ-nin dağılmaqda olduğu 1990-cı ildə yaşanmışdı. Rus siyasi elitası tabeçiliyindəki xalqlar arasında milli davaları qızışdırmaqda ustadır... Bu və digər amilləri nəzərə alan özbək hökuməti 2012-ci ildə təkrar KTMT-ni tərk etmişdir və bu dəfə birdəfəlik. Özbəkistan artıq Qoşulmama Hərəkatı ilə aktiv münasibətlər qurmaqda, regiondakı digər qonşuları ilə münasibətləri bərpa etməyə çalışmaqdadır. Ümumiyyətlə, Özbəkistan Qazaxıstanla birlikdə Mərkəzi Asiyanın iki əsas hərbi və enerji zəngini ölkəsi olduğu üçün Türkiyə müdafiə naziri Hulusi Akar bu iki ölkəni "bölgənin onurğa sütunu” adlandırmışdır. Akar 2020-ci ildə bölgəyə səfəri zamanı məhz bu iki ölkə ilə hərbi əməkdaşlıq sazişləri imzalamış və geniş ictimaiyyətdə bu, Türk Şurasının hərbi qanadı olacaq "Böyük Turan Ordusu”nun yaradılması istiqamətində atılmış ilk addım olaraq qiymətləndirilmiş, xüsusilə Rusiya media aləmində geniş narahatlıqlarla ifadə olunmuşdu. 2021-ci ilin 15 iyununda Türkiyənin Azərbaycanla müvafiq Şuşa Bəyannaməsi də hərbi ittifaqın yaradılmasını özündə ehtiva edir. Cənab Prezident İlham Əliyevin bugünlərdəki Özbəkistan səfərində Prezident Şavkat Mirziyoyevlə olduqca səmimi görüşü, ölkələr arasında münasibətlərin tarixi kökə bağlantısının, vahid dil və millət ünsürlərinin və türk kimliyinin vurğulanması, o cümlədən hərbi əməkdaşlığa dair sazişlər, bütün bunlar vahid bir ideya bütününün bir parçalarıdır. Bu, türk dünyasının etnik, milli, mədəni müstəvidə daha öncə baş tutan birləşdirilməsinin hazırda iqtisadi və hərbi sahədə birləşdirilməsi ilə davam etdirildiyini göstərir. Bu, gələcəkdə türk dünyasında geniş açılımlardan, lakin Rusiya tərəfindən gələ biləcək böyük təhlükələrdən xəbər verir. Artıq münaqişələrin arealının Mərkəzi Asiyaya doğru istiqamət aldığının şahidiyik. Yaxın gələcəkdə regionda olduqca canlı hadisələrə şahid olacağımızı ehtimal edirəm".