Şuşasız 28 il: Xəyanət, qeyri-bərabər döyüş və hiylə

8 may planetin hansı hissəsində yaşamasından asılı olmayaraq, azərbaycanlılar üçün milli faciə - işğal günüdür. Bu gün bu faciəli hadisənin 28-ci ili tamam olur. Əslində, ötən müddətdə Dağlıq Qarabağın mərkəzində yerləşən, tarixi Qarabağ xanlığının siyasi, Azərbaycanın isə musiqi, mədəniyyət paytaxtı, yer üzünün cənnəti olan bu kiçik şəhərin necə, kimin günahı, cinayəti ucbatından itirildiyi dəfələrlə müzakirə olunub, yazılıb, canlı debatlar, məhkəmə proseslərinin mövzusu olub. Deyiləcək yeni bir söz yoxdur.
Əlimizdə qalan işğalın acı statistikasıdır. Şuşada dağıdılıb talan edilən 279 dini, tarixi-mədəniyyət abidəsi, o cümlədən Şuşa qalası, memarlıq abidəsi sayılan 170-dən çox yaşayış binası, məbədgah və məscidlər, eləcə də 25 məktəb, 31 kitabxana, 20 səhiyyə müəssisəsi, 17 klub, səkkiz mədəniyyət evi, dörd texnikum, iki institut filialı, yeddi uşaq bağçası, dörd kinoteatr, beş mədəniyyət və istirahət parkı, iki sanatoriya, turist bazası, iki mehmanxana, Azərbaycan Xalça Muzeyinin filialı, Şuşa Dövlət Dram Teatrı, Şərq musiqi alətləri fabriki, Dövlət Rəsm Qalereyası, Uşaq Sağlamlıq Məktəbi olub.
Xurşidbanu Natəvanın, Ə.B.Haqverdiyevin, Q.B.Zakirin, M.M.Nəvvabın, S.S.Axundovun, N.B.Vəzirovun, Y.V.Çəmənzəminlinin, Xan Şuşinskinin, Sadıqcanın evləri, Üzeyir bəy Hacıbəylinin, Bülbülün ev-muzeyləri və sair abidələr Şuşada itirdiyimiz maddi-mədəniyyət xəzinələridir.
Və əlbəttə ki, Şuşanın işğalı ilə ev-eşiyini itirən 25 min azərbaycanlı... Şuşa digər azərbaycanlılar üçün vətənin bir parçası idisə, onlar üçün ev, doğma şəhər, tanış küçə, ata-baba torpağı, əzizlərin məzarı demək idi.
Şuşanın işğalı hər bir azərbaycanlını həm də ona görə yandırır ki, 18-ci əsrin ortalarında iqamətgahını Bayat qalasından dağlar qoynunda, dəniz səviyyəsindən 1300 metr yüksəklikdə yerləşən Şuşaya köçürən Pənahəli xanın əsas hədəflərindən biri də şəhəri daha yaxşı müdafiə etmək, düşmən hücumu qarşısında qorumaq imkanını yüksəltmək idi. Buna görə də hər bir azərbaycanlının şüurunda Şuşa alınmaz qala, Qarabağın simvolu idi.
Və bu səbəbdən azərbaycanlılar hələ də Şuşa haqqında "verilib”, "xəyanət qurbanı” ifadəsi işlədirlər. Halbuki Şuşanın işğalı daha əvvəldən planlanıb, böyük hazırlıq həyata keçirilib, hücum əməliyyatı nəticəsində itirilib. Əlbəttə, burada həmin vaxt ölkədəki siyasi çaxnaşma, mərkəzi komandanlığın olmaması, təcrübəsizlik kimi faktorlar da öz işini gördü. Şuşaya xəyanət edənlər çox oldu.
Amma Şuşa müqavimətsiz təslim olmayıb. Şəhər uğrunda bir neçə gün ağır döyüşlər davam edib. Şuşaya 11 minlik hərbi qüvvə ilə hücum edən ermənilər bir neçə gün davam edən döyüşlərdən sonra daxil olurlar.
Şəhərdəki Azərbaycan ordusunun əsgərləri, yerli özünümüdafiə könüllüləri mayın 8-dək müqavimət göstərdikdən sonra Bakıdan kömək gəlmədiyi üçün Şuşanı tərk ediblər. Ermənilər isə azərbaycanlıların gizli müqavimətindən qorxduqları üçün Şuşaya yalnız mayın 9-da daxil olurlar. O zaman artıq şəhər boşalmışdı.
Şuşa şəhəri ilə yanaşı, Canhəsən, Kosalar və Qaraqaya işğal olunur. Partizan savaşından ehtiyat edən ermənilər yalnız mayın 9-da gecə saat 4-də şəhərə daxil olurlar.
Şuşanın müdafiəsi döyüşlərində 195 dinc sakin şəhid olub, 165 nəfər yaralanıb. Ermənilər tərəfindən əsir götürülərək Şuşa həbsxanasında saxlanılan 114 azərbaycanlı sonradan xüsusi qəddarlıqla qətlə yetirilib. Şəhərin 58 sakini itkin düşüb.
Şəhər uğrunda gedən döyüşdə 500-ə yaxın soydaşımız şəhid olur, 1860 nəfər isə yaralanır. Əlbəttə, əgər zamanında mərkəzi komandanlıq Şuşanın müdafiə planını hazırlasa və bunu həyata keçirsəydi, sayları 11 min deyil, daha çox olsaydı belə, erməni qüvvələrinin Şuşanı tutması mümkün deyildi. Çünki şəhər dəniz səviyyəsindən 1300 metr hündürlükdə, dağlar qoynunda yerləşirdi və çox məhdud sayda girişi vardı. Bu səbəbdən də yaxşı hazırlanmış və təchiz olunmuş qüvvələrin Şuşanı uzun müddət müdafiə etməsi mümkün idi.
Ancaq Bakıda həmin vaxt mərkəzi komandanlığın olmaması, pərakəndəlik və siyasi hakimiyyətin qərarsızlığı Şuşanı qorumaq üçün lazımi müdafiə tədbirləri həyata keçirməyə mane oldu.
Digər tərəfdən, Şuşanın işğalı həm də erməni məkri və hiyləgərliyinin nəticəsi idi. Belə ki, Şuşanın işğalı günlərində Tehranda Azərbaycan və Ermənistan dövlət başçıları arasında sülh danışıqları aparılırdı və rəsmi olaraq atəşkəs qüvvədə idi.
Ancaq ermənilər razılaşmaya xəyanət edərək, Azərbaycandakı hərbi-siyasi vəziyyətdən yararlanmaqla Qarabağın simvolu olan Şuşanı ələ keçirdi. Bu mənada Şuşa xəyanətin qurbanıdır. Bu xəyanətdə bütün tərəflərin hər birinin öz payı vardı.
İşğalın ən böyük zərbəsi Azərbaycan xalqına dəydi. Şuşa yalnız bir rayon mərkəzi, qədim şəhər deyildi, həm də Qarabağın simvolu idi. Təsadüfi deyil ki, bu gün də Qarabağın azadlığı ilə bağlı bütün çağırışların mərkəzində Şuşa dayanır. Çünki Şuşa Azərbaycan üçün Qarabağ deməkdir. Və istisnasız hər bir azərbaycanlı inanır ki, bir gün Şuşaya qayıdacaq.
Ermənilər də bu müddətdə boş oturmayıb. Şuşada minimum da olsa məskunlaşma həyata keçirilib, kilsə inşa olunub. Eyni zamanda, Şuşanın simvolu olan Gövhərağa (Cümə) məscidi təmir olunub və fars abidəsi kimi təqdim olunur. Halbuki bu tarixi cəhətdən mümkün deyil. Çünki 1750-ci illərdə Şuşa şəhəri ilə eyni vaxtda inşa olunan Yuxarı Gövhərağa məscidi və Qarabağ xanlığının fars etnik qrupu ilə hər hansı bağlılığı yox idi. Çünki Şuşa faktiki müstəqil olan Qarabağ xanlığının paytaxtı idi.
İkincisi isə həmin dövrdə İranda türk olan Əfşar, daha sonra isə Qacar sülaləsi hakimiyyətdə olub. Şuşa və onun abidələri tam olaraq Azərbaycana aiddir. Ermənilər sadəcə, növbəti dəfə tarixi təhrif etmək, Azərbaycan izlərini silməyə çalışır. Bu isə mümkün deyil.
Ötən 28 ildə nə qədər ağır və ümidsiz zamanlar olsa belə, Azərbaycan xalqı heç bir zaman Şuşaya qayıtmaq ümidini itirməyib. Bu isə savaşda ən mühüm amildir. Çünki Şərq müdriklərinin dediyi kimi, məğlubiyyətlə barışmayana qədər məğlub deyilsən. Biz isə sadəcə döyüşü uduzmuşuq, özü də qeyri-bərabər vəziyyətdə, xaincəsinə, hiylə nəticəsində. Müharibə isə hələ bitməyib.
Rəşad Quliyev










Xəbər lenti
-
18:10Laçındakı müharibə iştirakçılarının xatirə kompleksini kim dağıdıb?
-
12:16Yeni Türk Əsrinin qədəmləri mübarək! - LALƏ AZƏRTAŞ YAZIR
-
21:47“Azərlotereya”nın bir qrup əməkdaşı “Heydər Zirvəsi”nə yürüş edib - VİDEO
-
11:23“İlham Əliyev Moskvada Paşinyanı olduqca mükəmməl arqumentlərlə susdurdu”– Elşən Musayev
-
11:20Ulu öndər Heydər Əliyevin 100 illik yubileyinə həsr olunmuş "Baku Sailing Regatta 2023” keçirilib
-
14:51“Müstəqillik bir dövlətin ən böyük sərvətidir” – Elşən Musayev
-
12:14İki erməni diversant saxlanıldı, təxribatın qarşısı alındı - RƏSMİ
-
17:08“Şampan” dövrü bitdi: QHT Agentliyini şantaj edənlər nə istəyir?
-
13:02“Laçın rayonda nəzarət-keçid məntəqəsinin yaradılması yalnız siyasi deyil, eyni zamanda, iqtisadi əhəmiyyətə malikdir” - TƏHLİL
-
11:09QHT Agentliyi "Qərbi Azərbaycanlıların Qayıdış Konsepsiyasının” icrasına ictimai dəstəyin verilməsinə dair qrant müsabiqəsinin qaliblərini elan etdi - SİYAHI
-
11:07QHT Agentliyi “Heydər Əliyev İli”nə həsr olunan qrant müsabiqəsinin qaliblərini elan etdi - SİYAHI
-
11:05QHT Agentliyi 2023-cü il kiçik qrant müsabiqəsinin qaliblərini elan etdi - SİYAHI
-
10:58Xilaskar və qurucu Lider!
-
17:14Yağış altında rəqsi ilə diqqət çəkən müğənni kimdir? - Video
-
12:2428 may - gen yaddaşımıza həkk olunmuş mübarək gün!
-
21:43“Media savadlılığı və dezinformasiya ilə mübarizə” mövzusunda keçilən təlim proqramı yekunlaşıb
-
19:49SON DƏQİQƏ: Sinan Oğan qərarını açıqladı
-
18:13“Media savadlılığı və dezinformasiya ilə mübarizə” mövzusunda təlim proqramına başlanılıb
-
18:03"Bu fikirlər həqiqəti əks etdirmir və böhtan xarakterlidir" - AÇIQLAMA
-
14:45"Bəli, Azərbaycanın 86 min 600 kvadrat kilometr ərazisinə Qarabağ da daxildir" - Paşinyan
-
11:05“InvestAZ”-dan dünya maliyyə bazarları ilə bağlı həftəlik analiz
-
10:26"Bakı Şəhər Təhsil İdarəsinin elan etdiyi Olimpiada ideya oğurluğudur " - FAKTLAR DANIŞIR
-
00:027NEWS.az saytı 9 yaşını qeyd edir
-
18:05“Bu məfkurə Azərbaycanın müasir dünyada bir millət və bir dövlət kimi yerini müəyyən etdi” - TƏHLİL
-
13:30Ulu Öndərə həsr edilən Gənclər Festivalı keçirilib
-
12:46“İlham Əliyev Ulu Öndər Heydər Əliyevin ən böyük arzusunu reallığa çevirdi” - TƏHLİL
-
18:29Mingəçevir Dövlət Universitetində “Heydər Əliyev xatirələrdə” adlı tədbir keçirilib
-
18:03“Nemezis” abidəsinin sökülməsi ilə bağlı Ermənistana təzyiqlər gücləndirilməlidir
-
14:31Naxçıvan “ASAN xidmət” mərkəzinin açılışı olub
-
12:39Bakıda 16-cı Azərbaycan Beynəlxalq Kənd Təsərrüfatı sərgisi keçirilir
-
21:57"Müstəqil həyata sağlam inteqrasiya” layihəsi uğurla yekunlaşıb
-
14:17Sabah Bakıda XVI Azərbaycan Beynəlxalq Kənd Təsərrüfatı Sərgisi öz işinə başlayır
-
09:41Ermənistan xüsusi xidmət orqanları ilə məxfi əməkdaşlığa cəlb olunmuş şəxslər ifşa ediliblər - VİDEO
-
09:54"KHUR Side" restoranında şəhid analarına diqqət davam edir - ANALAR GÜNÜNDƏ
-
11:21Brüsseldə İlham Əliyev və Şarl Mişel arasında ikitərəfli görüş başlayıb - YENİLƏNİB + VİDEO
-
17:12Ümummilli lider Heydər Əliyevin xatirəsinə həsr olunmuş futbol turnirinə start verildi - MİNGƏÇEVİRDƏ
-
19:12“Azərbaycan deyəndə…” adlı Gənclər Konfransı keçirilib
-
17:12Nazir Məcnun Məmmədov Göyçayda vətəndaşları qəbul edib
-
16:57Mingəçevir Şəhəri İcra Hakimiyyəti və Azərbaycan Texniki Universiteti arasında müqavilə imzalandı
-
14:26QHT sədri: Əfv Sərəncamı humanizmin, inamın və etimadın göstəricisidir
Digər xəbərlər
-
MANŞET, TƏHLİL
Azərbaycan-Tacikistan əlaqələri ölkəmizin Mərkəzi Asiya dövlətləri ilə münasibətlərində önəmli yer tutur
-
MANŞET, TƏHLİL
Azərbaycanda müasir dövlətçilik ənənələrinin əsası Heydər Əliyev dönəmində qoyulub
-
MANŞET, TƏHLİL
Şuşasız 28 il: Xəyanət, qeyri-bərabər döyüş və hiylə
-
MANŞET, TƏHLİL
"Heydər Əliyevə görə Göyçəlilər daha 23 il öz dədə-baba torpaqlarında yaşayıb-yaratdılar..."
-
MANŞET, TƏHLİL
Cahangir Əsgərova da bəd xəbər – AZAL-la bağlı ilginc gəlişmə...
-
MANŞET, TƏHLİL
Zakir Qaralov və Fikrət Məmmədovun diqqətinə: “Bu hakimlər “günahkarın səsini kəsmək üçün günahsızın başını kəsirlər” – FAKTLARA SÖYKƏNƏN ARAŞDIRMA
-
MANŞET, TƏHLİL
Paşinyan Qarabağı ikinci dəfə işğal etmək istəyir
-
MANŞET, TƏHLİL
Paşinyanın qorxunc şeytan layihəsi və Vaşinqtonun Qarabağ tələbi - Qeqamyan HƏR ŞEYİ AÇDI
-
MANŞET, TƏHLİL
"Siyasi mübarizə Ermənistanın məhvinə səbəb olacaq" - Erməni ekspertlər